sbi mudra loan ‘मायक्रो युनिट्स डेव्हलपमेंट अँड रिफायनान्स एजन्सी’ (MUDRA) या संस्थेच्या माध्यमातून केंद्र सरकारने ८ एप्रिल २०१५ रोजी प्रधानमंत्री मुद्रा योजना (PMMY) सुरू केली. या योजनेचा मुख्य उद्देश गैर-कॉर्पोरेट (Non-Corporate), बिगर-शेती (Non-Farm) क्षेत्रातील सूक्ष्म आणि लघु उद्योजकांना (Small Entrepreneurs) आर्थिक सहाय्य देऊन स्वयंरोजगार आणि रोजगार निर्मितीला चालना देणे हा आहे.
ज्या लहान व्यावसायिकांना बँक किंवा इतर वित्तीय संस्थांकडून कर्ज मिळवण्यासाठी अडचणी येतात, त्यांच्यासाठी ही योजना एक वरदान ठरली आहे.
योजनेची मुख्य उद्दिष्ट्ये आणि वैशिष्ट्ये
मुद्रा योजना ही फक्त कर्ज देणारी योजना नसून, ती भारतातील छोटे उद्योजक आणि व्यावसायिकांना सक्षम बनवण्यासाठी एक व्यापक कार्यक्रम आहे.
१. प्रमुख उद्दिष्ट्ये
-
सहज कर्ज: छोट्या व्यावसायिकांना विना-तारण (Collateral-free) आणि सहजपणे खेळते भांडवल (Working Capital) उपलब्ध करणे.
-
उद्योजकता प्रोत्साहन: ‘नोकरी मागणारे’ नव्हे, तर ‘नोकरी देणारे’ तरुण तयार करणे.
-
आर्थिक समावेशकता: समाजातील वंचित आणि अल्पसंख्याक गटांना, तसेच महिला उद्योजकांना व्यवसायासाठी मदत करणे.
२. योजनेची प्रमुख वैशिष्ट्ये
-
कमाल कर्ज मर्यादा: या योजनेअंतर्गत ₹ ५०,००० पासून ते ₹ १० लाख पर्यंत कर्ज उपलब्ध आहे.
-
हमीशिवाय कर्ज: या कर्जासाठी अर्जदाराला कोणतीही मालमत्ता गहाण (Mortgage) ठेवण्याची किंवा हमीदार (Guarantor) देण्याची गरज नसते.
-
कमी व्याजदर: सामान्यतः कर्जाचा व्याजदर ८.४०% ते १२.४५% पर्यंत असतो, परंतु तो बँकेनुसार आणि अर्जदाराच्या क्रेडिट इतिहासावर अवलंबून बदलतो.
-
परतफेडीचा कालावधी: कर्जाची परतफेड करण्याची मुदत ५ वर्षांपर्यंत वाढवता येते.
-
वितरण संस्था: सार्वजनिक क्षेत्रातील बँका, खासगी बँका, प्रादेशिक ग्रामीण बँका (RRBs), सहकारी बँका, NBFCs आणि मायक्रो फायनान्स संस्था (MFIs) यांच्यामार्फत हे कर्ज दिले जाते.
मुद्रा कर्जाचे तीन प्रकार (शिशू, किशोर, तरुण)
कर्जदाराच्या व्यवसायाच्या गरजा, विस्ताराचा टप्पा आणि कर्जाच्या रकमेनुसार मुद्रा कर्जाचे तीन भागांमध्ये वर्गीकरण केले जाते:
| कर्जाचा प्रकार | कर्जाची कमाल रक्कम | व्यवसायाचा टप्पा | उद्देश |
| १. शिशू (Shishu) | ₹ ५०,००० पर्यंत | नवीन व्यवसाय/स्टार्ट-अप | अगदी नवीन व्यवसाय सुरू करण्यासाठी किंवा लहान उपकरणांची खरेदी करण्यासाठी. |
| २. किशोर (Kishore) | ₹ ५०,००० ते ₹ ५,००,००० | स्थापित पण विस्तार करण्याची गरज | स्थापित व्यवसायाला अधिक यंत्रसामग्री, उपकरणे खरेदी करणे किंवा खेळते भांडवल वाढवण्यासाठी. |
| ३. तरुण (Tarun) | ₹ ५,००,००० ते ₹ १०,००,००० | प्रस्थापित व्यवसायाचा विस्तार | मोठ्या प्रमाणावर व्यवसाय वाढवण्यासाठी, मोठी गुंतवणूक करण्यासाठी किंवा अधिक भांडवल (Capital) मिळवण्यासाठी. |
मुद्रा कर्जासाठी पात्रता आणि आवश्यक कागदपत्रे
या योजनेचा लाभ घेऊ इच्छिणाऱ्या प्रत्येक लहान व्यावसायिकाने खालील निकष पूर्ण करणे आवश्यक आहे:
१. पात्रता निकष
-
नागरिकत्व: अर्जदार भारतीय नागरिक असावा.
-
वयोमर्यादा: अर्जदाराचे वय किमान १८ वर्षे पूर्ण असावे.
-
व्यवसायाचे स्वरूप: व्यवसाय गैर-कॉर्पोरेट (Non-Corporate) आणि बिगर-शेती (Non-Farm) क्षेत्रात असावा (उदा. किरकोळ विक्रेते, फेरीवाले, दुकानदार, सलून, ब्यूटी पार्लर, वाहतूक व्यावसायिक, उत्पादन युनिट्स).
-
थकबाकीदार नसावा: अर्जदार कोणत्याही बँकेचा किंवा वित्तीय संस्थेचा थकबाकीदार (Defaulter) नसावा.
-
व्यवसाय योजना: कर्जासाठी अर्ज करताना तुमच्याकडे एक व्यवसाय योजना (Business Plan) तयार असावी.
२. आवश्यक कागदपत्रे
मुद्रा कर्जासाठी आवश्यक कागदपत्रे कर्जाच्या प्रकारानुसार (शिशू/किशोर/तरुण) आणि बँकेनुसार बदलू शकतात, परंतु सामान्यतः खालील कागदपत्रे लागतात:
| कागदपत्रांचे प्रकार | आवश्यक पुरावे |
| ओळख पुरावा (ID Proof) | आधार कार्ड, पॅन कार्ड, मतदार ओळखपत्र, पासपोर्ट, ड्रायव्हिंग लायसन्स. |
| निवासी पुरावा (Address Proof) | आधार कार्ड, वीज बिल, टेलिफोन बिल, बँक पासबुक. |
| व्यवसाय पुरावा | व्यवसायाच्या स्थापनेचे प्रमाणपत्र, व्यवसायाच्या पत्त्याचा पुरावा, SSI/उद्यम नोंदणी प्रमाणपत्र. |
| उत्पन्न पुरावा | मागील काही महिन्यांचे बँक स्टेटमेंट, मागील वर्षांचे ITR (Income Tax Return – मोठ्या कर्जासाठी). |
| इतर | पासपोर्ट आकाराचे फोटो, कर्ज अर्ज फॉर्म (पूर्ण भरलेला), व्यवसाय उपकरणे खरेदीसाठी कोटेशन (Quotation). |
मुद्रा कर्जासाठी अर्ज प्रक्रिया
मुद्रा कर्जासाठी अर्ज करण्याची प्रक्रिया ऑनलाइन आणि ऑफलाइन अशा दोन्ही प्रकारे उपलब्ध आहे:
१. ऑनलाइन अर्ज
-
उद्यम मित्र पोर्टल: उद्यम मित्र (Udyam Mitra) पोर्टल (government-sponsored platform) वर ऑनलाइन अर्ज उपलब्ध आहे. येथे तुम्ही अर्ज भरून आवश्यक कागदपत्रे अपलोड करू शकता.
-
बँकांचे पोर्टल: अनेक सार्वजनिक आणि खासगी बँकांच्या अधिकृत वेबसाइट्सवर किंवा ॲप्सवर मुद्रा कर्जासाठी थेट अर्ज करण्याची सुविधा आहे.
२. ऑफलाइन अर्ज
-
बँक शाखा: तुमच्या जवळच्या बँक शाखा (सार्वजनिक, खासगी, ग्रामीण) किंवा NBFC/MFI मध्ये जाऊन तुम्ही अर्ज फॉर्म भरू शकता आणि आवश्यक कागदपत्रे जमा करू शकता.
प्रक्रिया: अर्ज आणि कागदपत्रे जमा केल्यानंतर, बँक अधिकारी त्याची छाननी करतील. सर्व पात्रता निकष पूर्ण झाल्यास, कर्ज मंजूर केले जाते आणि एका महिन्यात (अंदाजित) कर्जाची रक्कम बँक खात्यात जमा केली जाते.
निष्कर्ष: आत्मनिर्भर भारतासाठी मुद्रा योजना
प्रधानमंत्री मुद्रा योजना ही केवळ एक कर्ज योजना नाही, तर ती देशातील लाखो लहान उद्योजकांना आत्मनिर्भर बनवण्याचे आणि त्यांच्या स्वप्नांना पंख देण्याचे माध्यम आहे. विशेषतः महिला उद्योजकांना या योजनेचा मोठा फायदा झाला आहे. तुमच्याकडे एखादी चांगली व्यवसाय कल्पना असल्यास, मुद्रा कर्ज तुमच्या व्यवसायाला योग्य वेळी आर्थिक आधार देऊ शकते.